1.Het zwembad

Recent verscheen in de pers het resultaat van een Scandinavisch onderzoek naar de negatieve bijwerkingen van het inademen van chloordampen tijdens het zwemmen. De Zweden haalden in hun onderzoek zwaar uit naar chloorgerelateerde bijproducten in zwembadomgeving. We citeren "Bathers beware? Repeated exposure to disinfection by-products around indoor swimming pools may damage cells that produce protective lung-specific proteins." Het betreffende artikel kan je trouwens nog een tijd nalezen op de site van het Zweedse tijdschrift Environmental Health Perspectives
Los van het feit dat hier wellicht waarheid in steekt, alvast één bedenking vooraf: het onderzoek werd uitgevoerd bij niet méér dan slechts 57 kinderen (33 jongens en 24 meisjes) waarvan 34 gedurende 6 maanden minstens 1 uur per maand naar een zwembad waren geweest, de andere 23 niet.

Het is één van de vele onderzoeken naar de negatieve invloed van chloorgerelateerde producten, en meteen duikt dan ook de vraag op: is zwemmen in een binnenzwembad ongezond voor de luchtwegen en longen?

Eén van die andere onderzoeken is het in 2001 door de Belgische professor Bernard (UCL - Université Catholique de Louvain) gevoerde onderzoek naar de effecten van "zwemmen in door chloorproducten gereinigde" zwembaden op de gezondheid van kinderen. Het onderzoek zélf was op het internet niet te vinden (wij contacteerden Bernard zelf en wachten nog op antwoord). Het ISB (Vlaams Instituut voor Sportbeheer) merkte destijds in een persmededeling op dat het onderzoek énkel en alleen gebaseerd was op vragenlijsten die door kinderen moesten worden ingevuld, en niet op effectieve metingen in zwembaden. De studie had nogal wat gevolgen. Niet alleen werd het schoolzwemmen in het Brusselse zelfs een tijd verboden, uiteindelijk vaardigde de Brusselse regering ook nieuwe, strengere chloor- en pH-normen uit voor de Brusselse openbare zwembaden. Storm in een glas water? Of terechte bekommernis?

In 2003 verscheen een andere studie bij het gezaghebbende Amerikaanse tijdschrift "Occupational and Environmental Medicine" waarin onomwonden wordt gesteld dat de chloorgerelateerde dampen nét boven het wateroppervlak wellicht verantwoordelijk kunnen zijn voor de groeiende groep astma-kinderen. Ze vonden een correlatie tussen de tijd dat een kind doorbracht in een zwembad én zijn kans op ontwikkeling van astma. De studie was gebaseerd op onderzoek bij 1881 kinderen. Zij maakten weliswaar drie slotbedenkingen:
-de invloed is maar merkbaar wanneer het gaat om hoge dosissen chloordamp, met andere woorden, wie de chloorconcentratie goed in de gaten houdt als zwembad is goed bezig!
-beter een hoog plafond dan een laag
-meer hygiëne bij de zwemmers leidt tot minder desinfectie! (zie ook onze  kritische commentaar onderaan)

In juni 2004 nog publiceerde het American College of Sports Medicine (zij noemen zichzelf overigens "the largest sports medicine and exercise science organization in the world") de resultaten van een onderzoek bij competitiezwemmers. Wat bleek? Zij hadden meetbare ademhalingsproblemen wanneer de chloorgerelateerde dampen in het zwembad bepaalde maxima overschreden. Voor alle duidelijkheid: in het onderzoek was dat vanaf 1.0 PPM (PPM = Parts Per Million), terwijl in de publieke Amerikaanse baden de algemene norm 0.5 PPM bedraagt.
Lees het concrete artikel maar eens na op hun site.

Moeten we het zwemmen bannen als levensbedreigende sport?

Enkele besluiten na onze zoektocht op internet en navraag bij specialisten:

1.de ontsmetting en reiniging van zwembadwater is ons inziens een erg complexe materie. Men hoede er zich dus voor als buitenstaander al te snel al te scherpe uitspraken over het één of het ander product te doen! Met de invoering van de Vlarem-II-normen werd in Vlaanderen een bijzonder belangrijke stap voorwaarts gezet naar betere reglementering en controle. Ook al hebben sommigen het met die Vlarem-II-normen moeilijk, men kan moeilijk ontkennen dat ze op een aantal vlakken bijzonder streng zijn.  Geruststellend vonden we tevens dat ze van tijd tot tijd zijn bijgestuurd, o.a. over de veiligheid in en rond het zwembad. In de praktijk werden ze bij diverse baden ook met de nodige soepelheid toegepast, zonder over laksheid te kunnen spreken. Moge de praktijk ze verder verfijnen tot de beste normen van Europa.
Wat desinfecteren betreft is Vlarem II bis vrij duidelijk:
Artikel 5.32.9.2.2. § 5  "Tenzij anders in de milieuvergunning vermeld, is chloor het enig toegelaten ontsmettings- en oxidatiemiddel."
De Vlaamse zwembaden die dus géén gebruik maken van één of ander chloorproduct hebben dus wellicht een toegestane afwijking in hun milieuvergunning.

2.Volgens diezelfde Vlarem II bis normen moet een zwembad niet alleen beschikken over een volledig geautomatiseerd regelsysteem voor pH en chloor, er moet ook drie maal per dag een meting gebeuren. Met andere woorden: er wordt érg kort op de bal gespeeld. Ongelukjes zijn natuurlijk onvermijdelijk, en het is spijtig dat zwembaden en zwemmen alleen maar in het nieuws komt als één of ander regelsysteem het even heeft laten afweten.

3.Wie wilde kreten slaakt dat dit of dat product noodzakelijkerwijze beter zou zijn dan chloor, zou toch de volgende vreemde feiten eens moeten overwegen:

3.1.In Nederland is het gebruik van broom voor de ontsmetting van zwembadwater verboden... Dat België dus "het enige land zou zijn" dat "zo'n belastend product" massaal blijft promoten, is dus onterecht. Of hier commerciële of andere belangen mee gemoeid zijn, is ons in elk geval onduidelijk.

3.2.In de Verenigde Staten wordt broom en ozon massaal gebruikt... sinds de economische crisis van de jaren '30 én de chloorschaarste tijdens de tweede wereldoorlog in de twintigste eeuw, chloor bleek dààr en toen een duurder product! Véél van de zwembaden die er nu nog in gebruik zijn, zouden NOOIT beantwoorden aan bijvoorbeeld de Duitse DIN-normen. Waar in het Duitse systeem de reiniging van het water gebeurt in een afzonderlijk "spoelbad" (dat het publiek niet te zien krijgt) waarna het gereinigde en van chemicaliën gefilterde water terugkeert naar het eigenlijke zwembad, zijn veel van de Amerikaanse zwembaden zélf naar verluidt te vergelijken met de Duitse "spoelbaden"! Met andere woorden: ook de vergelijking van de onderzoeksresultaten m.b.t.zwembadwater is bijzonder complex in dat opzicht. Je kan bijvoorbeeld niet zomaar zwembadwater en zwembadlucht van een Amerikaans bad vergelijken met een Frans, een Duits, een Belgisch...
Dat in de meest recente studie van Zweedse oorsprong chloor schadelijk wordt gevonden, is nog géén onmiddellijke reden om het stante pede meteen te vervangen door iets anders, bijvoorbeeld ozon. Ook bij de alternatieven dringt namelijk bijkomend onderzoek zich op.

3.3.Op Europees niveau zou het naar verluidt België geweest zijn die als eerste aanstuurde op een bredere Europese normering. We zijn dus heus niet zo achterlijk als men soms beweert.

3.4.Sommigen springen nogal makkelijk over naar alternatieven zonder te weten waar men over praat. Ook broom is een bleekmiddel, ook broom is als vloeistof en damp  giftig en schadelijk voor de menselijke huid, de ogen en de luchtwegen. Ook broom kan irritaties aan de luchtwegen veroorzaken. En tenslotte: broom wordt in zwembaden alleen als desinfectiemiddel gebruikt en moet dus altijd gebruikt worden in combinatie met een oxiderend middel zoals... chloor of  ozon!

4.Wie op het internet op zoek gaat naar betrouwbare info moet serieus rekening houden met het probleem van de validiteit van de informatie. Op de bekende Amerikaanse site swimming.about.com is bijvoorbeeld het hoofdartikel over het probleem van waterbehandeling in zwembaden, dat overigens een pleidooi houdt voor het gebruik van ozon, geschreven door een zekere Allan Finney. Het is niet eens moeilijk om uit te vissen dat de man behoort tot een bedrijf, Mainstream Water Solutions Inc., met als voornaamste activiteit...waterzuivering m.b.v.ozon! (www.mainstreamwater.com) Tja...

5.Wie van àlle mogelijke producten voor zwembadwaterreiniging wil lezen wat de voor- en nadelen zijn, surft best naar Lenntech de indrukwekkende waterbehandelingssite van een Nederlands bedrijf. Het is allemaal redelijk wetenschappelijk gefundeerd, maar wees u er van bewust dat zij als bedrijf ook zélf ozon, UV en chloordioxide voor waterdesinfectie "verkopen"! Enkele interessante onderdelen:
zwembaddesinfectie , desinfectiemiddelen .
Vooral het onderdeel "Gezondheidseffecten van de desinfectie van zwembaden" is het lezen waard voor elke competitiezwemmer...maar we herhalen onze bedenking dat ook Lenntech...een bedrijf is...

6.Het is wellicht juist dat chloor- en broom-nevenproducten die vrij komen bij de ontsmetting en oxidatie van zwembadwater gevaarlijk kunnen zijn. Vanzelfsprekend staan competitiezwemmers meer bloot aan de risico's daarvan: problemen bij de luchtwegen, lever-en nieraandoeningen, huidkanker, enz De hamvraag blijft echter vanaf wélke concentraties precies er sprake is ernstige risico's én of zulke concentraties voorkomen in Belgische (lees: Vlaamse) zwembaden. Het ministerie van volksgezondheid stelt officieel en pertinent dat de toestand bij ons erg veilig is.

7.Hoe vreemd het ook lijkt, een aantal topzwemmers blijken met zwemmen hun astma onder controle te hebben gekregen. Dat zwemmen astma zou veroorzaken, of dat je als astma-patiënt hoegenaamd niet mag zwemmen leidt in de medische wereld al jàààààren tot discussie. Sommigen beweren juist dat zwemmen je astma helpt beheersen.

8.Wie meent dat zwemmen ongezond zou zijn omwille van de zogenaamde chloorlucht, moet zich evenzeer afvragen wat de kwaliteit van de lucht is die wij inademen. Als je soms joggers ziet die hun gebruikelijke loopuurtjes doorbrengen in een stadscentrum làngs een drukbereden weg...tja...
Merkwaardige vaststelling is in elk geval dat zwemmen niet noodzakelijkerwijze nefast blijkt te zijn voor astma-lijders. Dus tja. Wie gaat zwemmen in een aan onze strenge normen beantwoordend zwembad, waar de controles regelmatig worden uitgevoerd, en waar men voldoende oog heeft voor water- en luchtkwaliteit, beoefent ons inziens nog altijd een redelijk gezonde sport! En probeer daarnaast ook voldoende in de gezonde (!) buitenlucht te zijn, baat het niet, het schaadt ook niet!
En heb je de kans om je stage of training in een buitenzwembad te doen? Grijp die kans met beide handen!

Kritische commentaar:

*Ons stokpaardje blijft "openheid van bestuur": heldere en ondubbelzinnig informatie voor iedereen, kosteloos en probleemloos toegankelijk. Net zoals we hier al pleitten voor een ondubbelzinnige lijst van de in afstand gehomologeerde zwembaden in België, zo vinden we ook dat er toch ergens een internet-versie beschikbaar zou moeten zijn van die bewuste Vlarem II - normen, of een samenvatting van de meest concrete eisen. Zo kan iedereen die een zwembad bezoekt meteen ook nagaan of de geafficheerde analyses wel degelijk aan die normen voldoen. Openheid van bestuur vermijdt veel oppervlakkig gepraat en gespeculeer.

*Hygiëne.In géén enkel openbaar zwembad in ons grote buurland Frankrijk is het dragen van zwemshorts -je ziet er tegenwoordig zelfs tot kuitlengte!- nog toegestaan. Niet alleen duiken op die manier tal van jongens zo van de straat het publieke zwembad in (hygiënisch is anders!) maar hoe méér textiel in het water, hoe agressiever ook de noodzakelijke reiniging. Ook bij meisjes en vrouwen zie ik de laatste tijd zelfs pareo-achtige toestanden, losse, flodderende shirtjes boven een bikini in het water.
Wanneer gaat men in België eindelijk dezelfde norm toepassen als in Frankrijk en de zwemshort verbieden, of het zwemslipje en het badpak verplichten? En wanneer wordt men zo wijs om ook de verplichte badmuts weer in te voeren? Het zou alvast een pak schelen in het noodzakelijke ontsmetten en reinigen.

Wordt ongetwijfeld vervolgd.

(c)wim@zwemclub.be 01/2005